Bronisław Knothe – “poseł” z Ruszczy


Niniejszy artykuł, którego autorem jest Tomasz Fortoński, pierwotnie został opublikowany w czasopiśmie “Zeszyty Połanieckie” Nr 29, Połaniec 2018 r. na str. 8-12. Ten krótki rys biograficzny znajdzie swe pełne rozwinięcie w przygotowywanej przez autora biografii poświęconej działalności społecznej i politycznej Bronisława Knothe. Z uwagi na to, autor zasygnalizował w tym artykule tylko najważniejsze fakty z życia “posła”, kładąc nacisk na okres jego bezpośredniego w związku z ziemią połaniecką (1927-1944). Ponadto zwrócił uwagę na nowe dokumenty źródłowe, które mogą przyczynić się do pełniejszej rekonstrukcji dziejów tej ziemi.


Bronisław Knothe

Bronisław Knothe urodził się 23 kwietnia 1881 roku w Wilkowej, jako drugi syn Aleksandra i Aleksandry z Malczewskich. Rodzina Knothe po jego przyjściu na świat zamieszkała w Ruszczy, którą administrował Aleksander. Obaj bracia — Stanisław (późniejszy przemysłowiec i filantrop, postać niezwykle zasłużona dla Ruszczy) i Bronisław, wyrastali od najmłodszych lat w niezwykle patriotycznej atmosferze.

Okres dzieciństwa upłynął „przyszłemu posłowi” pod znakiem nauki, którą kierowała jego matka Aleksandra. Najbardziej fascynował się w tym czasie historią, w szczególności postacią Tadeusza Kościuszki. Znaczący wpływ na ukształtowanie młodego chłopca miał również jego stryj Apolinary — profesor seminarium duchownego w Sandomierzu. Ten wielce zasłużony duszpasterz słynął ze swoich zdolności oratorskich, posiadał szeroką wiedzę oraz publikował liczne artykuły i wiersze. Z biegiem lat okazało się, że cechy te odziedziczył także Bronisław. Co więcej, podobnie jak swój stryj został nauczycielem.

W 1891 roku młody Bronisław przystąpił do egzaminu wstępnego do progimnazjum w Sandomierzu. Pomimo niezdanego testu został jednak przyjęty w poczet klasy wstępnej. Progimnazjum to ukończył w roku 1897 z wynikami dość słabymi. Lata spędzone w tej placówce oświatowej opisał w jednym ze swoich pamiętników, w którym zamieścił m.in. charakterystykę profesorów, stancji czy choćby sposobów wymierzania kar.

Wykształcenie średnie Bronisław uzyskał w Radomiu, gdzie pod wpływem znamienitych profesorów Polaków oraz dzięki własnej systematycznej i wytężonej pracy stał się jednym z najlepszych uczniów tej placówki. Na patencie, który otrzymał w 1902 roku, znalazły się oceny bardzo dobre, poza dwoma wyjątkami — oceną dostateczną z języka rosyjskiego oraz dobrą ze sprawowania.

Po ukończeniu gimnazjum Bronisław zdecydował się rozpocząć studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego, które kontynuował od 1903 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim. W ramach tego Wydziału studiował językoznawstwo polskie, pedagogikę i filozofię. Lata studiów byty dla Bronisława czasem pracy społecznej. “Przyszły pedagog” zaangażował się wtedy w działalność Polskiej Macierzy Szkolnej (PMS)— był delegatem do Zarządu Okręgowego z ziemi stopnickiej oraz delegatem na oba zjazdy ogólne PMS w Warszawie. W latach tych postawił także swoje pierwsze kroki na polu działalności odczytowej, z której to w kolejnych latach zaczął słynąć.

Bronisław Knothe patent nauczycielski z języka polskiego uzyskał na Uniwersytecie Warszawskim w roku 1908. Bezpośrednio po tym egzaminie podjął pracę w Skierniewicach — początkowo przez rok jako nauczyciel języka polskiego w pensji pani Kuczyńskiej, a następnie do 1914 roku w Gimnazjum Realnym Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W tym czasie był członkiem “Towarzystwa opieki nad zabytkami przeszłości”, w ramach którego to wygłaszał liczne odczyty.

W 1914 r. Knothe opuścił Skierniewice i podjął pracę w charakterze nauczyciela – wychowawcy w Szkole Zgromadzenia Kupców miasta Łodzi. Do pracy tej nie most się jednak stawić od razu z uwagi na zamieszanie spowodowane wybuchem wojny. Wyjaśnił to w swoim liście napisanym do Dyrekcji Szkoły Kupiectwa z dnia 26 sierpnia 1914 roku z miejscowości Karsy Duże. Tam poznał swoją przyszłą żonę — Marię, nauczycielkę języka niemieckiego. Oboje musieli obdarzyć siebie wielkim uczuciem, gdyż już 16 września wzięli ślub w Pacanowie.

Lata wielkiej wojny upłynęły nowożeńcom pod znakiem trudnej sytuacji materialnej — z uwagi na działania wojenne profesor Knothe otrzymywał tylko połowę swojego wynagrodzenia. W szkole Zgromadzenia Bronisław pracował do końca roku szkolnego 1916/1917, po czym na rok objął posadę dyrektora Gimnazjum im. Zimowskiego w Łodzi. Czas spędzony w Łodzi był dla niego okresem wytężonej pracy oświatowej, społecznej i politycznej. Prowadził m.in.: wykłady z literatury polskiej w ramach tzw. “klas dodatkowych”, wykłady na Kursach Polonistycznych, w ramach Kursów Handlowych zajęcia z literatury polskiej XIX wieku, a z historii Polski na Wyższych Kursach Naukowych. Zaangażował się w pracę Uniwersytetu Ludowego, działał w strukturach Stowarzyszenia Nauczycieli Chrześcijan oraz Towarzystwa badań nad dziećmi. Z ramienia Komitetu Obywatelskiego miasta Łodzi pełnił funkcję wizytatora szkół powszechnych. Po reaktywacji PMS Knothe byt wybierany regularnie na członka jej zarządu — przez krótki czas był również prezesem jej łódzkiego koła. Po uruchomieniu przez nią jednorocznych kursów nauczycielskich został ich kierownikiem. Profesor Knothe wszedł również w skład łódzkich struktur Rady Opiekuńczej. Warto podkreślić, że podobnie jak to miało miejsce w Skierniewicach, Knothe występował wielokrotnie z odczytami, w których poruszał szeroki zakres zagadnień — krajoznawstwo, literaturę oraz sprawy społeczno-polityczne. W trakcie swojego pobytu w Łodzi publikował na lamach „Kuriera łódzkiego”. Wypadająca w tamtym czasie rocznica 100-lecia od śmierci naczelnika Kościuszki, była okazją dla Knothego do publikacji książki jemu poświęconej. Nakładem miejscowej drukarni ukazała się również kolejna jego praca pt. „O ojczyźnie i tobie gdy macie być wolni”, w której podniósł kwestię patriotyzmu i postawy obywatelskiej. Łódź była dla niego miastem, w którym zdobył pierwsze doświadczenie w działalności politycznej. Zaangażował się tutaj w struktury miejscowego Zjednoczenia Narodowego (ZN) oraz brał udział w pracach Międzypartyjnego Koła Politycznego.

Bronisław i Maria Knothe

Bronisław Knothe zdecydował się na wyjazd do Sosnowca w 1918 roku, za namową swojego brata, który zatrudnił go w jednym ze swoich przedsiębiorstw górniczych. W tym samym czasie pracował dalej jako nauczyciel — w Gimnazjum Macierzy Szkolnej Józefy Siwikowej w Sosnowcu, gdzie do czerwca 1921 roku wykładał język polski, łaciński oraz historię. Po przyjeździe do stolicy Zagłębia wydał swoją kolejną pracę — “Książeczka dla starszej młodzieży”, zawierającą jego rozważania i przemyślenia dotyczące wojny. W Zagłębiu zaangażował się ponownie w działalność polityczną — dalej w ramach ZN. W wyborach do Sejmu Ustawodawczego ubiegał się bez powodzenia o mandat poselski z listy tej partii. W Sosnowcu na świat przyszło oboje jego dzieci — 2 lutego 1919 roku syn Stanisław, zaś 10 grudnia 1920 roku urodziła się jego córka Maria. To w stolicy Zagłębia “kariera” Bronisława nabrała prawdziwego rozpędu — dał się poznać jako doskonały mówca, przemawiający na licznych uroczystościach państwowych oraz wiecach, w których trakcie w ostrych słowach komentował bieżące wydarzenia polityczne. Po utworzeniu Narodowego Zjednoczenia Ludowego, w skład którego weszły struktury ZN, Knothe został prezesem okręgu zagłębiowskiego. W Sosnowcu rozpoczął regularne publikowanie artykułów prasowych — w “Kurierze Zagłębia” i “Iskrze”. W czasach powstań śląskich zaangażował się w walkę o przyłączenie tego regionu do macierzy, występując m.in. z cyklem wykładów w ramach tzw. Kursów plebiscytowych dla Górnoślązaków. W trakcie pobytu w Sosnowcu Knothe zdobył również doświadczenie na polu działalności samorządowej. W październiku 1919 roku został wybrany ławnikiem – decernentem magistratu miasta Sosnowca. W trakcie pełnienia tej funkcji zaciągnął się jako ochotnik do 11 pułku piechoty WP, który walczył na wschodzie z bolszewikami. Knothe zaangażował się również w tworzenie struktur Związku Obrony Kresów Zachodnich (ZOKZ). Na zjeździe delegatów w Warszawie został wybrany członkiem rady naczelnej tej organizacji. Jednak wobec jego wyboru na posła ustąpił z tej rady przed zakończeniem jej kadencji.

Jak to zostało zasygnalizowane powyżej, w wyniku wyborów do Sejmu I kadencji z 5 listopada 1922 roku, Bronisław Knothe uzyskał mandat poselski. Z uwagi na to, że w nowo wybranym parlamencie nie powstał klub NZL, Knothe wstąpił do klubu Narodowego Chrześcijańskiego Stronnictwa Pracy (chadecja) w charakterze hospitanta. W Sejmie profesor Knothe został członkiem komisji sejmowych: administracyjnej, skarbowej, do walki z drożyzną oraz specjalnej komisji do zbadania produkcji i cen węgla. Po wyborze na posła w dalszym ciągu publikował na lamach “Iskry”. Ponadto rozpoczął współpracę z “Dziennikiem Bydgoskim”, a pod koniec 1924 roku związał się z katowicką “Polonią”.

Z biegiem trwania kadencji sejmu Knohte coraz bardziej dryfował w kierunku „PSL-u Piast”. Po swoim akcesie do “witosowców” objął opiekę z ramienia tej partii nad powiatem stopnickim i sandomierskim. Prawdopodobnie już po związaniu się z “Piastem”, opublikował swoją ostatnią wydaną drukiem pracę pt. “Ogólne zasady i dążenia ruchu ludowego”. W toku pięcioletniej kadencji Sejmu Bronisław siedmiokrotnie zabierał głos w trakcie posiedzeń parlamentu oraz był autorem 4 interpelacji i 6 wniosków poselskich. W trakcie sprawowania mandatu poselskiego, w 1925 roku, wstał ponadto wybrany na stanowisko radnego miasta Sosnowca.

Po zakończeniu kadencji Sejmu w listopadzie 1927 roku Bronisław osiadł w swoich rodzinnych stronach, czyli w Ruszczy Dolnej. Jak stwierdzono powyżej, dobrami tymi zarządzał jego ojciec Aleksander. W 1915 roku brat Bronisława — Stanisław, nabył ten majątek na swoją własność, by ich ojciec mógł gospodarować nim aż do swojej śmierci w 1925 roku. To właśnie za namową swojego brata były poseł (zwracano się tak do niego również w dalszych latach) podjął się zadania gospodarowania Ruszczą po zgonie swojego ojca.

Prowadząc życie na prowincji Knothe w dalszym ciągu działał w strukturach PSL-u. Przed zbliżającymi się wyborami do Sejmu II kadencji został wybrany wiceprezesem okręgu kieleckiego oraz komisarzem wyborczym tej partii na rejon Stopnica—Pińczów—Sandomierz. Wspólna lista “Piasta” i chadecji — Polski Blok Katolicki, której kandydatem był Knothe, z powodu działań “sanacji”, została unieważniona. Do czasu rozstrzygnięcia tej sprawy przez Sąd Najwyższy Knothe organizował wiece i spotkania polityczne w regionie, na których kilkukrotnie pojawił się Wincenty Witos. Kierowane przez niego koło PSL w Połańcu w listopadzie 1929 roku liczyło 10 członków oraz 10 sympatyków. Ostatecznie Sąd Najwyższy rozpatrzył pozytywnie skargę “posła” i zarządził przeprowadzenie ponownych wyborów w okręgu numer 25. Kampania wyborcza — między współpracującymi ze sobą w ramach Centrolewu partiami — była na tym terenie niezwykle zacięta. Knothe na łamach “Piasta” krytykował oponentów politycznych za prowadzenie “brudnych działań”. Wynik powtórzonych wyborów z dnia 23 lutego 1930 roku i tym razem nie byt pomyślny dla “Piasta”. Można przypuszczać, że wpłynęło to na stopniowy zanik aktywności politycznej Knothego w następnych latach (choć w dalszym ciągu korespondował z Witosem). Stworzyło to miejsce na większe zaangażowanie się “posła” w sprawy lokalne. Z pewnością Knothe w latach 1933-1934 roku pełnił funkcję radnego Gminy Połaniec, o czym informują źródła. Z uwagi na brak zachowanych protokołów posiedzeń rady trudno jednak rozstrzygnąć, przez ile kadencji pełnił tę funkcję oraz jak wyglądała dokładnie jego działalność samorządowa. Niezależnie od powyższego Knothe jako “były poseł” wielokrotnie zabierał głos w trakcie różnych uroczystości gminnych i rocznicowych. W dalszym ciągu pozostawał on osobą, z której opinią się liczono. W wolnych chwilach organizował w dworze polowania i oddawał się długim spacerom w towarzystwie swoich ukochanych “czworonogów”. Warto podkreślić, że do wybuchu wojny pełnił funkcję prezesa Ochotniczej Straży Pożarnej w Ruszczy, która powstała w 1932 roku z inicjatywy jego brata Stanisława.

W latach okupacji niemieckiej Knothe zaangażowany był w działalność konspiracyjną. Początkowo zaprzysiężony wstał w szerach Narodowej Organizacji Wojskowej, następnie razem z bratem Stanisławem działał w strukturach Armii Krajowej. Dwór Ruszcza był wtedy siedzibą komendy podobwodu “Dąb” ZWZ-AK. W tym tragicznym okresie Bronisław Knothe wykazywał nie lada hart ducha. Z narażeniem własnego i swojej rodziny życia organizował schronienie i pracę we dworze dla licznej rzeszy wysiedleńców oraz poszukiwanych przez gestapo partyzantów. W majątku przez pewien czas ukrywana była również rodzina żydowska. Wykazując duże poświęcenie, wspierał materialnie lokalną ludność oraz przekazywał zaopatrzenie dla oddziału AK “Jędrusie”. Będąc naocznym świadkiem rozgrywających się wydarzeń, pozostawił po sobie pisany na bieżąco pamiętnik z czasów okupacji, zawierający m.in. wstrząsający opis likwidacji przez Niemców lokalnej społeczności żydowskiej.

Rodzina Knothe we dworze w Ruszczy

W sierpniu 1944 majątek Ruszcza wstał zajęty przez Armię Czerwoną. Bronisław Knothe został wysiedlony za Wisłę w rejon Mielca. Do połowy 1945 roku przebywał w miejscowości Babule, mieszkając w skrajnie prymitywnych warunkach w starej leśniczówce. W odczuciu syna Stanisława zrobił to ze względów sentymentalnych, gdyż chciał pozostać przez jakiś czas w pobliżu rodzinnego majątku. Po przyjeździe do Krakowa, gdzie zamieszkała już wcześniej jego rodzina, Bronisław starał się bez powodzenia znaleźć zatrudnienie. Skłoniło go to do wyjazdu w pierwszych dniach sierpnia 1946 roku do Sokul (miejscowość w pobliżu Żyrardowa), gdzie objął opiekę nad majątkiem Gutkowskich. Praca w tym majątku nie była dla niego wystarczająco satysfakcjonująca, gdyż już w czerwcu 1947 roku powrócił do Krakowa. Na miejscu próbował znaleźć pracę w charakterze tłumacza języka rosyjskiego. Zabiegi te były jednak bezskuteczne ze względu na jego przedwojenną orientację polityczną. W ostatnich latach życia dużo pisał, gdyż pozostawił po sobie liczne rękopisy. Początek 1949 roku przyniósł jednak pogorszenie jego stanu zdrowia — diagnoza lekarska wykazała nowotwór. Mimo tego Bronisław starał się poświęcać jak najwięcej czasu swojej wnuczce Elżbiecie, którą uczył mówić. Pod koniec tego roku stan zdrowia Bronisława uległ gwałtownemu pogorszeniu. Zdawał on sobie sprawę z rychłego kresu życia, gdyż zaczął pisać listy pożegnalne do bliskich sobie osób. Miał również nadzieję, że uda mu się dokończyć rozszerzoną wersję pamiętnika z czasów wojny. Niestety, nie było mu to dane. Bronisław Knothe zmarł 18 kwietnia 1950 roku. Spoczął na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Z tej samej kategorii

Back to top button